Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Herkese merhaba!

Bilimsel araştırma, oldukça çetrefilli ve fazlasıyla detaylı bir konu aslında. Hele tez yazmak. Aman aman! İnsanın duyduğunda bile tüyleri diken diken oluyor.

Bu yazıda, Bilimsel Araştırma Yöntemleri dersinin öneminden başlayarak, kısaca bilimsel araştırma yöntemlerinin neler olduğundan, akademik çalışma ve kaynak göstermenin tanımından ve içerisinde tüm bunlarla ilgili doyurucu bilgilerin yer aldığı, dört farklı ve her biri birbirinden güzel Bilimsel Araştırma Yöntemleri ders kitabından bahsetmek istiyorum.

Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dersi

Kimi zaman Bilimsel Araştırma Teknikleri diye de geçen bu dersin, yüksek öğretimin bazı bölümlerinde müfredatta hiç yeri yoktur. Bazı bölümlerde ise yarım dönemlik ders olarak okutulur. Üstelik bu dersin içeriği yarım döneme sıkıştırılamayacak kadar da detaylarla doludur aslında…

Bilimsel Araştırma Yöntemleri dersini, bir İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi mezunu olarak, sekiz yarıyıllık koskoca lisans öğreniminde yalnızca tek yarıyıl almıştım. Onda da açıkçası neyi ne kadar öğrenebildiğim gerçekten meçhuldü.

Yüksek lisansta, yine tek yarıyıl olmak kaydıyla aynı isimli bir dersimiz vardı. Fakat yine daha detaylı bilgileri ancak kendi bireysel çabamla öğrenmek durumunda kaldım. Yüksek öğrenimin çoğu dersinde -ne yazık ki- böyle olmuyor mu zaten?

Aslına bakılırsa, fakülte ve bölüm fark etmeksizin verilen Tarih ve Türkçe temel dersleri kadar önemlidir bu ders. Hatta onlardan daha da önemlidir. Zira yüksek öğrenim gören hemen herkesin yolu, bir şekilde akademik çalışma ve tez yazımı ile kesişir.

Bilimsel Araştırma Teknikleri Nelerdir?

Başlıca bilimsel araştırma tekniklerine bakarsak, Zeynel Dinler’e göre, karşımıza üçlü bir sınıflandırma çıkar. Buna göre;

• • Uygulandıkları ortam yönünden araştırma türleri: Laboratuvar Araştırmaları ve Alan Araştırmaları
  • Amaç ve düzey yönünden araştırma türleri: Temel Araştırmalar ve Uygulama Araştırmaları
  • Bilgilerin sağlanması ve kullanılması yönünden araştırma türleri: Kanı Araştırmaları, Deneysel Araştırmalar ve Arşiv Araştırmaları olarak sıralanır.

Akademik Çalışma Nedir?

O zaman, akademik çalışmanın tanımıyla devam edelim. Akademik çalışma nedir? Akademik çalışma, en basit ifadeyle bilimsel bir yazı türüdür. Bildiriler, makaleler, raporlar, bitirme projeleri, yüksek lisans ve doktora tezleri akademik yayınlara örnek olarak verilebilir.

Her ne kadar, öğrencilerin hazırladığı ve üstte sayılan yayınlara kıyasla, gerek içerik ve gerekse uzunluk bakımından daha kısa ve yüzeysel olan ödevler, bilimsel yayın kategorisi içerisinde değerlendirilmese dahi, bu ödevler hazırlanırken de dikkat edilmesi gereken asgari ve ortak kurallar vardır.

Örneğin kaynak göstermek bunlardan belki de en önemlisidir. Kaynak gösterme konusuna geçmeden önce, özellikle lisans düzeyinde öğrenip görüp, ödev hazırlamak isteyen öğrenciler için yararlı olabileceğini düşündüğüm bazı kısa ama oldukça önemli bilgiler vermek istiyorum. Ödev nasıl hazırlanır sorusuna cevap arayanlar için de yol gösterici olacaktır bu kısım.

Ödev yaparken genel olarak alttaki şekil kurallarına uymak gerekir.

• • Lisans ödevlerinin, özellikle okunabilirlik açısından elle değil bilgisayarda hazırlanması tercih ve arzu edilir.
  • Öğretim görevlisi veya öğretim üyesi tarafından aksi belirtilmediği müddetçe, Microsoft Word ile hazırlanan çalışmalarda 12 Punto ve Times New Roman yazı tipi kullanılır.
  • Yazı her iki yana yaslı olarak ayarlanmalıdır.
  • Noktalama işaretlerinden sonra mutlaka bir boşluk bırakılmalıdır.
  • Çok uzun paragraflardan kaçınılmalıdır. Uzun paragraflar mutlaka birkaç parçaya bölünmelidir.
  • Microsoft Word içerisindeki “ekle” sekmesinden, metne bir kapak sayfası eklemek ve bu sayfayı kişisel bilgilerle doldurmak yerinde olur. Aynı Powerpoint sunumlarında yapıldığı gibi.
  • Kapak sayfasına, örneğin öğrencinin adı ve soyadı, dersi veren öğretim görevlisinin adı ve soyadı (Biliniyorsa akademik unvanı), konu, dersin adı gibi bilgiler yazılmalıdır.
  • Çalışmanın son sayfası mutlaka kaynakçaya ayrılmalıdır.
  • Güvenilirlik açısından mümkün mertebe basılı kaynaklar (Kitap, dergi, ansiklopedi, kurum raporları vs) tercih edilmelidir. Bunun için arada sırada okul kütüphanelerine uğramak gerekir.
  • İnternet kaynakları kullanılacaksa, mutlaka bilgilerin alındığı kaynağın adres çubuğunda görülen linkinin tamamı gösterilmeli ve ayrıca o kaynağa erişim tarihi belirtilmelidir.

Bu özet bilgilerden sonra, şimdi kaynak gösterme konusuna gelebiliriz.

Kaynak Göstermek

Kaynak gösterme nedir? Kaynak göstermek, öncelikle bilim ve sanat etiğinin bir gereğidir. Başkalarının birikimlerinden, eserlerinden ve düşüncelerinden yararlanılan her çalışmada, yararlanılan bilginin kaynağı, nereden alındığı açıkça belirtilmelidir. Zira kaynak gösterilmediği müddetçe, ortaya konan düşüncenin yazan kişiye ait olduğu kabul edilir.

Bilgilerin kaynak gösterilmeden kullanımına ise İntihal denir. Çalıntı kavramıyla özetleyebileceğimiz intihal, çok ciddi hukuki sonuçlar da doğurur.

Kullanılan çok farklı kaynak gösterme biçimleri vardır. Ancak bunların her biri başlı başına detaylı bir konu olduğu için burada değinmiyorum.

Günümüzde, artık birçok fakültede öğrenciler mecburi bir bitirme tezi veya projesi hazırlamak zorundalar. Danışman hocalar, kopyala/yapıştır kolaycılığına kaçanlara kızıyorlar. Öğrencilerin, özellikle akademik araştırma sürecinde titiz olmalarını ve çalışmalarını bilimsel etik ilkelerine uygun olarak yapmalarını bekliyorlar.

Beklentilerinde tamamen haksız değiller. Ancak madalyonun bir de diğer yüzü var. Söz gelimi bir lisans öğrencisi, üstte adı geçen dersi hiç almadan (veya örneğin sadece yarım dönemlik bir ders olarak alarak), kendi başına nasıl bilimsel araştırma yapabilir? Yaptığı araştırmadan sonra nasıl bitirme projesi veya tezi hazırlayabilir?

Kural olarak, öğrencinin üniversite sıralarında kaynak taramasını nasıl yapacağını, ele aldığı kaynağın işe yarar olup olmadığını nasıl anlayacağını bildiği varsayılır. Çünkü çoğu sosyal bilimler eğitimi veren fakültede, daha ilk yıllarda Sosyal Bilimlerde Araştırma ve Yöntem gibi dersler verilir.

Eğer bu ders, içinde olduğunuz programda verilmiyorsa talep edin! Düşünülenin aksine, öğrenciler genelde derslerden yakındıkları için, herhangi bir dersi almak istediklerinde güle oynaya bu istekleri yerine getirilir.

(Kaynak: Ayhan Yalçınkaya, Mazerete Mahal Yok Sosyal Bilimler Öğrencileri İçin Eğlenceli(k) Bir Ödev, Lisansüstü Öğretim ve Tez Kılavuzu, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2012)

Peki, ya bu ders yazının girişinde belirttiğim gibi hiç yoksa veya Ayhan Hoca’nın üstte yazdığı gibi öğrenciler talep ettiği halde açılamıyorsa/açılmadıysa? O zaman ne yapılabilir? Öğrenci nasıl ödev hazırlayacak? Kaynakları nasıl gösterecek? Kaynakça nasıl hazırlanır?

Bilimsel Araştırma Konusunda Faydalı Kitaplar

Şimdi, içerisinde bu soruların, üstte kısaca özetlemeye çalıştığım konuların ve elbette çok daha fazlasının yanıtını bulabileceğiniz, oldukça faydalı, dört güzel Bilimsel Araştırma Yöntemleri kitabı tanıtmak istiyorum. Bu kitaplar ön lisanstan başlayarak sırasıyla; lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin her birine hitap ediyor.

Dilleri sade ve anlaşılır olduğu için en alttan en üst seviyeye kadar herkesin rahatça kullanabileceği cinsten. İster ön lisans öğrencisi olarak basit bir ödev hazırlayın, isterseniz lisans bitirme projesi veya doktora tezi yazın, bunları elinizin altında bulundurmakta gerçekten büyük fayda var.

Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kaynak Kitapları

Bunlardan ilkini, lisans öğrenimim sırasında Bilimsel Araştırma ders kitabı olarak satın almış, yüksek lisans tezi yazarken de oldukça faydalanmıştım.

Halil Seyidoğlu’na ait bu kitabın benim elimdeki baskısı 2003 yılına ait. Geliştirilmiş ve güncellenmiş son basım tarihi ise 2016. Oldukça işe yarar bir kaynak olduğunu söylemeliyim. Buradan satın alabilirsiniz => (Halil Seyidoğlu’nun Kitabı)

İkinci kitap Zeynel Dinler’e ait. Kendisi aslında İktisat profesörü olmakla beraber, bilimsel araştırma konusunda yazılmış güzel bir kitabı var. Bu kitabın gözden geçirilmiş 8.  ve son baskısı ise 2014 tarihli. Bu kitap için buraya tıklayın => (Zeynel Dinler’in Kitabı)

Ayhan Yalçınkaya tarafından hazırlanmış olan, Mazerete Mahal Yok isimli, okuması da aynı bir roman gibi keyifli kitap üçüncü sırada geliyor. Bu kitabın farkı, alışılageldik teknik içerikten ziyade keyifli bir öyküymüş gibi kendini okutabilmesi.

Benim elimde 2012 yılına ait 3. basım var. Ancak gördüğüm kadarıyla 2017 yılı mayıs ayında 4. ve son baskısını yapmış. Siyasal Kitabevi zaten çok kaliteli içerikler yayınlayan bir kitapçı. Kitabı satın almak için buraya tıklayın lütfen => Ayhan Yalçınkaya Mazerete Mahal Yok

Mazerete Mahal Yok, 4. baskının önsözü.

Bilimsel araştırma teknikleri başlığı altında tavsiye etmek istediğim son yayın ise dünyaca meşhur İtalyan yazar Umberto Eco’ya ait. Daha çok romanları ve edebi kimliği ile tanıdığımız Eco’nun ilk basımı 1977 yılında yapılan, “Tez nasıl yazılır?” isimli bir kitabı var.

Bu kitap yakın bir zamanda Betül Parlak tarafından Türkçeye çevrildi ve 2017 yılı aralık ayında Can Yayınları tarafından basıldı. Eco bu kitabında mezuniyet tezinin tanımından başlayarak, tez konu seçiminin nasıl yapılacağına, malzemelerin araştırılması, çalışma planının yapılması ve tezin yazımına kadar hemen her konuda bilgiler veriyor.

Tez nasıl yazılır?

Umberto Eco kitabın hemen başında son derece haklı olarak, bir işi yapılması gerektiği gibi yapmak ile yapmış olmak için yapmak arasındaki farka değiniyor.

Ona göre bir tez yazmak en az altı ay, en fazla üç yıl süren bir faaliyet. Bunun nedenlerini de kitap içinde tek tek somut örneklerle açıklıyor.

Üslubunu, romanlarından zaten öteden beri tanıyıp sevdiğimiz Eco’nun, üstelik bundan yaklaşık kırk yıl kadar önce, teknolojinin şu anki durumuna kıyasla emekleme aşamasında bile olmadığı bir dönemde, akademik camia, bilimsel araştırma ve tez yazımı hakkındaki ufuk açıcı görüşlerine hayran olmamak elde değil doğrusu…

Bu kitabı özellikle sosyal bilimler ile ilgilenenlere, bu alanda araştırma yapacaklara tavsiye ediyorum.

İnternetten kitap satın almak niyetindeyseniz, bu kitapları satın alırken kaçıncı basım olduğuna dikkat etmek gerekiyor! Son olarak bunu söylemek istiyorum.

Bilimsel araştırma teknikleri, kaynak gösterme biçimleri, kaynak olarak gösterilebilecek materyaller gibi onlarca konunun içinde yer aldığı bu kitapların kullananlara son derece yararlı olacağını düşünüyorum.

Bu yazımı faydalı bulduysanız, sosyal medya hesaplarınızda paylaşmayı unutmayın lütfen. Bu vesileyle şimdiden herkese iyi çalışmalar dilerim.

Burada da, okumak isteyenler için -heyecanla okunmayı bekleyen- farklı konularda yazılmış bazı yazılarım var:

• Türkiye’de Siyaset ve Demokrasi: Türkiye’de Siyaset ve Demokrasi
• The Queen’s Gambit: The Queen’s Gambit
• Kadına şiddet: Kadına Şiddet

Hazırlamış olduğum video içerikleri için de Youtube kanalıma göz atabilirsiniz: Gezivita Youtube Kanalı